TOPLUMSAL BARIŞ İÇİN, BİREYSEL BARIŞ;
BİREYSEL BARIŞ İÇİN, ARABULUCULUK
Çözebileceğiniz düğümü kesmeyin.
Joseph Joubert[1]
İnsanlık tarihi kadar eski olan uyuşmazlıklar insanoğlunu her daim meşgul etmiştir. İnsanın fıtratındaki nizaya yatkınlık ve kontrol edilemeyen egolar, uyuşmazlığı hep gündemde tutmuş, sürekli evrilen ve yeni haller alıp çeşitlenen uyuşmazlıklar, insanlığı çözüm yolları arama konusunda da ziyadesiyle meşgul etmiştir. Toplumsal barışın sağlanmasının önkoşulunun bireysel barışın tesisi olduğu tartışmasızdır. O halde, toplumsal barışın tesisi için, bireysel barışı artırıcı her projenin desteklenmesi ve bu doğrultuda emek sarfedilmesi yerinde olacaktır.
Bu durumda doğal olarak “Bireysel barışı tesis etmeye yönelik projeler ne olabilir?” sorusu akla gelmektedir. Bireysel uyuşmazlıkların çözümlenmesinde mahkeme,tahkim ve arabuluculuk gibi birçok alternatif mevcuttur. Bu alternatiflerden son çare ihtilafı mahkemeye taşımaktır. Ancak, yargılamanın uzun zaman alması ve masraflı olması yanısıra husumeti değil, ihtilafı çözmeye yönelik olması nedeniyle alternatif çözüm yolları tercih edilmelidir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ve özellikle son zamanlarda popüler olan arabuluculukla ilgili Türkiye'de yapılan çalışmalar yeni olmayıp, 07/06/2012 tarihinde kabul edilen 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) ile yasal bir kimlik de kazanmıştır.
HUAK 2. maddesi uyarınca arabuluculuk; sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir. 6325 sayılı Yasanın 2. maddesinin gerekçesinde; Arabulucunun sistematik bir biçimde iletişim teknikleri uygulamak suretiyle, taraflar arasında iletişimin kurulmasını kolaylaştıracağı ve diyalog sürecinin işlerlik kazanmasına ve bunun canlı tutulmasına katkı sağlayacağı belirtildikten sonra, taraflara özgür bir müzakere ortamı yaratmak suretiyle, sorumlulukları kendilerine ait olmak üzere çözümü kendilerinin bulmasına yardımcı olacağı beyan edilmiştir.
HUAK 8. maddesine göre Arabulucu, tarafların her biri ile ayrı ayrı veya birlikte görüşebilir ve iletişim kurabilir. Taraflar bu görüşmelere vekilleri aracılığıyla da katılabilirler. Ortak oturum ya da özel oturum yapma serbestisi olan arabulucunun, usulü belirleme konusunda da işlevi vardır. Yasanın 15. maddesine göre Taraflar, emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak kaydıyla arabuluculuk usulünü serbestçe kararlaştırabilirler. Eğer, Taraflarca kararlaştırılmamışsa arabulucu; uyuşmazlığın niteliğini, tarafların isteklerini ve uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözümlenmesi için gereken usul ve esasları göz önüne alarak arabuluculuk faaliyetini yürütecektir.
Arabuluculuğun, usulündeki esneklik gibi birçok olumlu özelliği içinde barındırması nedeniyle, özellikle son zamanlarda tercih edilmeye başlandığını görmekteyiz. Şöyle ki; 2017 yılının ilk ayında toplam 2819 adet arabuluculuk uygulaması yapılmıştır[2]. Arabuluculuğun özellikle tercih edilmesinin nedenlerinden biri de çok süratli bir çözüm yolu olmasıdır.Arabuluculuk görüşmelerinin % 56'sı bir günde,% 36'sı ise bir günden daha az bir sürede tamamlanmıştır.Kısaca,toplam %92 oranında arabuluculuk görüşmesi bir gün ve daha az sürede sonuçlanmıştır.[3] Görüldüğü üzere,süratli ve ekonomik bir alternatif çözüm yolu olduğu için tercih edilecek olan arabuluculuk sayesinde daha az sayıda dosya ile uğraşacak olan hakimlerin meslekiçi eğitimlerine zaman ayırmaları ve içtihatları daha rahat takip etmeleri sözkonusu olacaktır. Bu bağlamda arabuluculuk, hakimlerin omuzlarındaki ağır yükü alarak, rafine bir yargılamanın tesisine de katkı sağlayacaktır.
Nitekim, TBMM'deki HUAK Tasarısı üzerindeki görüşmeler sırasında, hukuki uyuşmazlıkların nitelik ve nicelik yönünden yargıya oldukça ağır iş yüklediği, doktrin ve uygulamada uyuşmazlıkların yargı dışında çözümünün önem kazandığı ve bunun onarıcı adalet sisteminin bir parçası olduğu, bu kapsamda alternatif çözüm yollarından birisi olan arabuluculuk konusunda dünyada mesafe kaydedildiği belirtilmiştir.
Arabuluculuk oturumları, mahkemelere kıyasla daha geniş bir karar yelpazesine sahiptir. Başka bir ifade ile, taraflar arasındaki nizanın giderilmesi için arabulucu masasındaki alternatifler çok daha fazladır. Misal olarak, bir alacak iddiası ile arabuluculuk masasına oturan iki şirket yetkilisi, oturumun sonunda birlikte iş yapma kararı dahi alabilirler. Yurtdışı arabuluculuk uygulamalarında 4 saat gibi çok kısa bir sürede şirket birleşmelerine karar verildiği görülmüştür. Arabulucular sadece ihtilafın konusuna değil ve hatta özellikle ihtilafın gerisindeki nedenlere odaklanmalı ve geleceğe dönük çözümler bulunması adına tarafları yüreklendirmelidir.
Değerli Yargıçlarımızın adaleti tesis ederken gösterdikleri üstün gayret ve özveri hiçkimse tarafından yadsınamaz ve yadsınmamalıdır da. Aksine, davaların yoğunluğu, personel yetersizliği, zaman darlığı gibi her türlü olumsuz koşula rağmen insan üstü çalışmaları sayesinde; adaletin tesisinde katkıları büyüktür. Ancak, dava dosyalarının hergeçen gün adeta çığ gibi büyümesi ve yargılamanın uzun yıllar sürmesi yargının önündeki en önemli sorunlardan biridir. Bu sorunları çözmek adına denenecek yollardan birisi de başta arabuluculuk olmak üzere, alternatif çözüm yollarıdır. Bu bağlamda, Arabuluculuk gibi önemli bir dostane çözüm yolunun devreye girmesi Themis'in omuzlarındaki ağır yükü hafifleterek, daha rafine bir yargılamayı da sağlayacaktır[4].
Sonuç olarak; Donanımlı arabulucular sayesinde, verimli müzakereler yapılarak ihtilafları ve hatta husumetleri çözerek bireysel barışı ve nihayetinde toplumsal barışı tesis etmek hayal olmayıp, aksine üzerinde ciddi çalışmayı hakeden önemli bir projedir.
ÖZLEM BORA [5]
[1] Fransız deneme yazarı, 1754-1824
[3] http://www.adb.adalet.gov.tr/Sayfalar/istatistikler/uygulamalar/adb_uygylamalari/images/index.html
[4] Themis, Yunan mitolojisinde Uranüs ve Gaia'nın kızı olan adalet ve düzen tanrıçası. https://tr.wikipedia.org/wiki/Themis
[5] Ankara Arabulucular Derneği Üyesi www.arabuluculardernegi.org.tr www.ozlembora.av.tr