ARABULUCULUK İÇİN 10 ALTIN KURAL
İlk önce kurallarını öğrenmelisiniz, sonra da herkesten iyi oynamayı...
Albert Einstein
Avukatlık mesleğimi icra etmeye başladığım ilk yıllardan itibaren ceza ve hukuk davaları olmak üzere birçok ihtilafta avukatlık yapma şansı elde ettim. “Bizim zamanımızda...” ile başlayan sözleri gençler pek sevmez ama, ben “Bizim zamanımızda idam cezası vardı, yani ben o kadar eskiyim…” diye söze başlamak isterim. Şimdi müze olan Ulucanlar Cezaevi'ndeki ağaçları tahliyeyi bekleyen mahkumlar olarak betimlerdim hep. Umudunu yitirmeyen ve hep yalnız ağaçlar...
Kısaca, meslek hayatım bir yelpaze içinde geçti ve bir hayli öğretici oldu. Bill Gates, “Düşünce Hızında Çalışmak”isimli kitabında “en mutsuz müşterileriniz en büyük öğrenme kaynağınızdır” der. Düşünce hızında çalışamadım, ama hatalardan ders almaya hep gayret ettim.
Şu an bir aday arabulucu olarak, arabuluculukla ilgili makale yazmaya nasıl cesaret ettiğim konusu merak edilir ise; tabii ki 26 yıllık hukukçu olarak acı tatlı tecrübelerimden kuvvet aldığımı belirtmek isterim. Amacım; Arabuluculuk kurumunun henüz çok yeni olduğu ülkemizde arabuluculuğun birçok platformda tartışılması ve yaratıcı fikirlerin ortaya çıkmasıdır.
Bu amaçla; “İdeal arabulucuda olması gereken vasıflar nelerdir?” konusunu tartışmaya açmak ve görüşümü paylaşmak isterim.
Arabulucunun adeta bir puzzle yapar gibi parçaları bir araya getirme işlevi vardır. Tarafların menfaatlerini tespit etmek, analitik düşünmek vebir satranç ustası gibi hamlelere karar vermek durumundadır. Ve tabii ki bu esnada bir orkestra şefi gibi ahenge ve yönetime hâkim olmalıdır. Peter DRUCKER’ın[1] yaptığı benzetmede olduğu gibi, işlerini “tıpkı bir senfoni orkestrasını yönetir gibi” yönetmeyi başarabilmelidir.
Arabuluculuk masasına oturan her iki taraf da kendisinin haklı olduğunu düşündüğünden, her iki tarafın da masadan memnun kalkmasını sağlamak dünyanın en zor işlerinden biridir. Bu kadar meşakkatli bir işi başarabilmesi için arabulucunun birçok özelliği bir arada taşıması gerekecektir. Mükemmel arabulucu yoktur, ancak mesleğinin hakkını veren arabulucu olmak hedeflenmelidir.
1 - OKUMAK VE ÖĞRENMEK
Arabulucuların ihtisaslaşması çok önemli bir konu olup, arabulucu ilgi, yetenek ve çevresel faktörleri baz alarak kendisine bir ya da birden fazla ama kesinlikle sınırlı sayıda bir alan belirlemeli ve o alanda başta hukuki kaynaklar olmak üzere, bilgilerini güncel tutmalıdır. Sektör liderlerinin ulusal ve uluslararası seminerleri izlenerek hem bilgiler tazelenmeli, hem de sağlam bir sosyal ağ tesis edilmelidir. Kabul edin, ya da itiraz edin günümüzde network herşeydir.
Arabulucu için okumak ve her alanda okumak çok önemlidir. Arabulucu politikadan ekonomiye, psikolojiden spora değin farklı alanlarda toplumun diğer bireylerine göre daha fazla bilgiye sahip olmalıdır ki, fark yaratabilsin. Zira, arabulucu masasında karşısına her türlü ihtilaf ve her türlü detay çıkabilir. Bu nedenle, kitaplar arabulucunun en büyük silahıdır. Kitap kokusundan hoşlananlar ve kütüphaneye gidip araştırma yapanlar ile e-kitap tercih eden ve dijital ortamda okumayı sevenlerin hiçbir farkının olmadığını da belirtmek isterim. Önemli olan, güvenilir kaynakları bulmak ve gerçek bilgiye ulaşmaktır. Öğrenme aşkı hiç bitmiyorsa o kişi iyi bir yoldadır. Zaten bu yol onu mesleğinde yetkin yapacağı gibi, kişilik özelliklerinde de olgunluğa götürecektir. Kütüphanemizin baş köşesindeTürk Dil Kurumu'nun sözlüğü[2] olmalı ya da sanal sözlük en çok başvuracağımız kaynaklardan olmalıdır. Sözlük okumak hem kelime dağarcığımızı genişletici fonksiyona sahiptir, hem de iyi bir hafıza aktivitesidir.
2 - AKTİF DİNLEMEK
İyi analiz için çok iyi dinlemek ve hatta konuşmaktan daha fazla dinlemek şarttır. Konuşurken sadece bilgilerimizi tekrar ederiz ama dinlerken yeni bilgiler öğreniriz. Arabuluculuk masasında taraflara sorulacak soruları tespit etmek en güç işlerden biridir. Öyle sorular soracaksınız ki, hem taraflar sizin tarafsız ve bağımsız olduğunuzdan kuşku duymayacak, hem de soruya vereceği detaylı cevaplar ile sorunun masada çözümlenmesini sağlayacak. Üstelik bu soruların hiçbir bölümünde ihtilafla ya da taraflarla ilgili bir yorum ve görüş yeralmayacak. Gerçekten soru sorma sanatını iyi icra edebilen kişiler ve soruların neticesinde aldıkları malzemeyi kullanabilen kişiler başarılı olabileceklerdir. Tüm bunlar için de etkin dinleme yapmak gereklidir. Sermayesi konuşmak olan biz avukatların, bırakın aktif dinlemeyi, normal dinlemede bile zorlandığını kendi tecrübelerim ışığında itiraf etmeliyim.
3 - DUYGUSAL ZEKA
Günümüzde EQ'nun IQ'dan daha önemli olduğuna dair birçok tez vardır. Dr. Daniel Goleman duygusal zekayı, “özbilinç, azim, dürtülerini frenleme, başkalarının duygularını paylaşabilme gibi özellikleri içeren bir zeka olarak” tanımlamaktadır. Arabulucunun zeki olması ve özellikle de duygusal zekasını ustaca kullanması beklenir. Artık iş görüşmelerinde duygusal zekanın ölçülmesine yönelik testler uygulanmakta ve sonucuna göre istihdam kararı verilmektedir. Kısaca iş hayatında duygusal zeka giderek önemli hale gelmektedir.
4 - ANALİTİK DÜŞÜNMEK
Analitik düşünme yeteneği karmaşık konular karşısında pratik çözümler üretebilmemizi sağlar. Sorgulama ve araştırma yeteneğimizi geliştirir. Çoklu düşünmemizi sağlayan bu yetenek, hızlı düşünmemizin önünde bir engel gibi görünse de doğru karar almamızı sağlayacağından, analitik düşünmeyi geliştirici aktivitelere önem verilmelidir.
5 - TEKNOLOJİYE HAKİMİYET
Dünyada online arabuluculuk siteleri ilgi görmekte, zaman ve ulaşım problemlerini bertaraf ettiği için aktif olarak kullanılmaktadır. Arabulucu, dinamiklerin sürekli değiştiği dijital sektörü ve sosyal medyayı iyi takip etmelidir. Bu bağlamda, taraflar arasında gerek ortak oturum, gerekse özel oturumların Messenger, WhatsApp, Skype gibi araçların kullanımı ile yapılması mümkündür.
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu'nun (HUAK) 10.maddesi Reklam Yasağı’nı düzenlemiş olup, sözkonusu reklam yasağı düzenlemesinin dar bir düzenleme olduğu ve ilerleyen dönemde kanun koyucunun genişleteceğini tahmin ve umut etmekle beraber, yasal düzenleme yapılmadığı sürece, arabulucunun paylaşım ve çalışmalarında reklam yasağına özen göstermesi gereklidir. Yine, HUAK 4.maddeye göre arabulucu, arabuluculuk faaliyeti çerçevesinde kendisine sunulan veya diğer bir şekilde elde ettiği bilgi ve belgeleri gizli tutmakla yükümlüdür. Teknolojinin nimetlerinden yararlanan arabulucunun gizlilik kuralını da ihlal etmemek adına özenli davranması gerekmektedir.
Arabulucunun teknolojiye hakim olması ve iletişimde bu mecranın kullanılması çalışmalara hız ve kolaylık getirecektir. Ancak önemle belirtmek isterim ki; hiçbir iletişim göz teması ile karşılıklı iletişimden üstün olamaz. Bu nedenle, önemli konuların karşılıklı diyalog ile çözümlenmesi yerinde olacaktır.
6-EMPATİ YAPMAK
Arabulucu tarafların duygu, düşünce ve korkularını hissedebilmeli ve bu anlamda anlayışlı olmalıdır. Empati[3] veya eşduyum, bir başkasının duygularını, içinde bulunduğu durum ya da davranışlarındaki motivasyonu anlamak ve içselleştirmektir.
7 - TARAFSIZ OLMAK
HUAK 9.maddede de düzenlenmiş olan tarafsız olmak ve mesleğini özenle yerine getirmek yasal zorunluluktur. Arabulucunun gücünün tarafsızlığından kaynaklandığı unutulmamalıdır. Arabulucunun açılış konuşmasından itibaren en çok vurgulayacağı özelliklerinden biri de tarafsız olmasıdır. Zaten taraflardan birinin tarafsızlık yönünden şüpheye düştüğü an uzlaşı sağlanamaz.
8 - İLETİŞİM BECERİSİ
Etkili ve ikna edici olmak, müzakere tekniklerini iyi kullanmak ve anlaşılır bir dil kullanmak çok önemlidir. Nelson Mandela'nın çok sevdiğim bir sözü vardır; “Bir insanla iletişim kurmak istiyorsanız kendi bildiğiniz dili değil, onun anladığı dili konuşmalısınız.”İletişimde Arabulucunun, ucu açık ya da kapalı soruları ustaca kullanması ve soruların cevaplarını da iyi analiz etmesi beklenir. Yine arabulucu beden dilini hem iyi okuyabilmeli, hem de iyi uygulayabilmelidir. Arabulucunun psikoloji ve iletişimle ilgili seminerleri takip etmesi yerinde olacaktır.Hatta, mümkünse bu alanlarda akademik kariyer deplanlaması çok isabetli olacaktır.
9 - ÖNYARGILARINA TESLİM OLMAMAK
Arabuluculuk masasının olmazsa olmazlarından olan önyargıları yıkmak, kulağa hoş gelen ama yapılması çok zor olan edimlerdendir. Bu vesileyle Albert Einstein'ın “Önyargıları parçalamak, atomu parçalamaktan zordur…” sözünü hatırlatmak isterim. Üstelik arabulucu hem kendi önyargılarına teslim olmayacak, hem de tarafların önyargılarını yıkmak için uğraş verecektir. Kısaca, işi çok zordur.
10 - KİŞİSEL ÖZELLİKLER
Herşeyden önce arabulucu dürüst ve güvenilir olmalıdır. Shakespeare'in “Güven ruh gibidir, terkettiği bedene asla geri dönmez.” sözünü hep sevmişimdir. Arabulucu, hırslı değil ama azimli olmalı ve hatta azmi mümkünse inatçılıkla da harmanlanmalıdır. Kısaca, lügatinde “havlu atmak” yer almamalıdır. Çalışkan ve disiplinli olması da çok önemlidir, planlı, programlı olması da...
Arabulucunun her daim hedefler belirlemesi ve çok yönlü olması da diğer aranan özelliklerdendir. Araştırma yeteneğinin olması ve topladığı bilgileri iyi analiz etmesi de olmazsa olmaz unsurlardandır. Arabulucunun hobi edinmesi ve mesleğinin dışındaki platformlarda da bulunması, çok stresli olan mesleğinden uzaklaşmasını sağlayacağından kendini yenilemesine vesile olacaktır. Sanatla uğraşması, bir müzik aleti çalabilmesi, spora vakit ayırabilmesi kendisine ayrı bir disiplin getirecektir. Arabulucunun güler yüzlü olması ve görüşmelerinde ustaca mizahı kullanması da elzemdir. Tarafların çok gergin olduğu anlarda değil ama, ortamın gerginleşmeye başladığı zamanlarda mizah iyi bir buz kırma yöntemidir. Arabulucunun sakin olması ve endişelense dahi endişesini belli etmemesi de aranan özelliklerdendir. “Poker face” yani düşüncelerin ve duyguların dış dünyada algılanmaması için bilinçli olarak yönetilmesi arabuluculuk görüşmelerinde işe yarayacaktır. Arabulucunun en önemli özelliklerinden birisi de sabırlı olmasıdır. Sabrın yanında ayrıca iyimser olması da beklenir. İyimser olması sorunun çözümünde hem pozitif enerji yaratacaktır, hem de işini kolaylaştıracaktır.
Tüm bu açıklamalar ışığında İdeal Arabulucu nasıl olmalı sorusuna cevap ararsak; William Simkin'ın ideal arabulucu tanımı[4] çok hoş ve yerinde bir tanımdır;
“...İdeal Arabulucu; sabırlı, içten, kurnaz, dili çok iyi kullanan, zeki, maraton koşucusu kadar dayanıklı, bir futbolcu gibi çevik, iyi bir psikiyatrist gibi insanı anlayan, tenkitler karşısında duruşunu bozmayan, dilsiz gibi gizlilik sağlayan ve Hz. Süleyman gibi bilge olan...”
Arabuluculuğun güzel ülkemize ciddi katkılar sağlayacağına olan inancım ile tüm arabuluculara ideal arabuluculuk yolunda başarılar diliyorum.
ÖZLEM BORA [5]
[1]Peter Drucker, “A model for managers in the future Workplace: Symphony Conductor”, TheFuturist, Temmuz 1998, s:22
[2]http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts
[3]https://tr.wikipedia.org/wiki/Empati
[4] Yrd. Doç. Dr. Elif Kısmet KEKEÇ, Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, sahife 111, Simkin, William E. Mediation and the Dynamics of Collective Bargaining, Washington 1971, Singer, S.21'den naklen
[5]http://www.ozlembora.av.tr/
Ankara Arabulucular Derneği Üyesi http://www.arabuluculardernegi.org.tr/
Arabuluculuk Gönüllüleri Derneği üyesi http://www.arabuluculukgonulluleri.org.tr/